Sağlamlığa zərər vurmanın məhkəmə-tibbi ekspertizası QAYDALARI

Həyat üçün təh­lü­kə­li olan xəsarətlərə aiddir:

a) kəl­lə boş­lu­ğu­na ke­çən, o cüm­lə­dən be­yin to­xu­ma­sı­nı zə­də­lə­mə­yən ya­ra­lar;

b) kəl­lə əsa­sı və kəl­lə ta­ğı sü­mük­lə­ri­nin sı­nıq­la­rı.

Qeyd: üz ske­let sü­mük­lə­ri­nin sı­nıq­la­rı və kəl­lə ta­ğı­nın yal­nız xa­ri­ci sü­mük tə­bə­qə­si­nin ay­rı­ca ça­tı is­tis­na olu­nur.

v) baş be­yi­nə təz­yiq edil­mə­si (sı­xıl­ma­sı) və ya edil­mə­mə­si (sı­xıl­ma­ma­sı) ilə nə­ti­cə­lə­nən ağır də­rə­cə­li be­yin əzil­mə­lə­ri; be­yin kö­tü­yü­nün zə­də­lən­mə­si simp­tom­la­rı ilə mü­şa­yi­ət edi­lən or­ta də­rə­cə­li be­yin əzil­mə­lə­ri;

q) hə­yat üçün təh­lü­kə­li olan kəl­lə­da­xi­li epi­du­ral, sub­du­ral və ya su­ba­rax­no­i­dal qan­sız­ma­lar;

d) onur­ğa bey­ni­nin zə­də­lə­nib-zə­də­lən­mə­mə­sin­dən ası­lı ol­ma­ya­raq onur­ğa ka­na­lı­na ke­çən ya­ra­lar;

e) onur­ğa bey­ni funk­si­ya­sı­nın po­zul­ma­sın­dan ası­lı ol­ma­ya­raq bo­yun fə­qə­rə­lə­ri­nin sı­nıq-çı­xı­ğı, ci­sim­lə­ri­nin və hər iki qöv­sü­nün sı­nıq­la­rı və ya­xud bi­rin­ci-ikin­ci bo­yun fə­qə­rə­lə­ri­nin qöv­sü­nün bir­tə­rəf­li sı­nıq­la­rı;

j) bo­yun fə­qə­rə­lə­ri­nin çı­xıq­la­rı;

z) onur­ğa bey­ni­nin bo­yun şö­bə­si­nin qa­pa­lı zə­də­lə­ri;

i) onur­ğa bey­ni funk­si­ya­sı­nın po­zul­ma­sı ilə və ya­xud kli­ni­ki təs­diq olun­muş ağır də­rə­cə­li şok­la nə­ti­cə­lə­nən bir və ya bir ne­çə döş, ya da bel fə­qə­rə­lə­ri­nin sı­nıq­la­rı, ya­xud sı­nıq-çı­xıq­la­rı;

k) ağır onur­ğa şo­ku və ya ça­naq üzv­lə­ri­nin funk­si­ya­sı­nın kəs­kin po­zul­ma­sı ilə mü­şa­yi­ət olu­nan onur­ğa bey­ni­nin döş, bel və oma seq­ment­lə­ri­nin qa­pa­lı zə­də­lə­ri;

l) ud­la­ğın, qırt­la­ğın, tra­xe­ya­nın və ye­mək bo­ru­su­nun da­xi­lə ke­çən ya­ra­la­rı;

m) ağır də­rə­cə­li şok­la, tə­nəf­fü­sün po­zul­ma­sı ilə və ya baş­qa hə­yat üçün təh­lü­kə­li tə­za­hür­lər­lə mü­şa­yi­ət edi­lən, se­lik­li qi­şa­nın cı­rıl­ma­sı ilə bir­gə olan qırt­laq və tra­xe­ya qı­ğır­daq­la­rı­nın qa­pa­lı sı­nıq­la­rı;

n) döş qə­fə­si­nin plev­ra və ürək ki­sə­si boş­luq­la­rı­na, di­va­ra­ra­lı­ğı­na ke­çən, o cüm­lə­dən da­xi­li üzv­lə­rin zə­də­lən­mə­si ilə mü­şa­yi­ət olun­ma­yan ya­ra­la­rı.

Qeyd: əgər he­mop­nev­mo­to­roks əla­mət­lə­ri yox­dur­sa, em­fi­ze­ma məh­dud xa­rak­ter­li­dir­sə və ya­ra ka­na­lı­nın plev­ra boş­lu­ğu­na keç­mə­di­yi şüb­hə­siz­dir­sə, be­lə hal­lar­da döş qə­fə­si ya­ra­lan­ma­la­rın­da aş­kar olun­muş də­ri­al­tı em­fi­ze­ma da­xi­lə ke­çən xə­sa­rət əla­mə­ti ki­mi nə­zə­rə alı­na bil­məz.

o) qa­rı­nın pe­ri­ton boş­lu­ğu­na ke­çən, o cüm­lə­dən da­xi­li üzv­lə­rin zə­də­lən­mə­silə mü­şa­yi­ət olun­ma­yan ya­ra­la­rı; pe­ri­ton ar­xa­sı sa­hə üzv­lə­ri­nin (böy­rək­lə­rin, böy­rə­küs­tü və mə­də­al­tı və­zi­lə­rin və s.) açıq ya­ra­lan­ma­la­rı; si­dik ki­sə­si­nin, düz ba­ğır­sa­ğın yu­xa­rı və or­ta şö­bə­lə­ri­nin hə­min üzv­lə­rin boş­lu­ğu­na ke­çən ya­ra­lan­ma­la­rı;

p) döş qə­fə­si­nin, qa­rı­nın, ça­naq boş­lu­ğu üzv­lə­ri­nin, elə­cə də pe­ri­ton ar­xa­sı üzv­lə­rin hə­yat üçün təh­lü­kə­li əla­mət­lər­lə mü­şa­yi­ət olu­nan qa­pa­lı zə­də­lən­mə­lə­ri;

r) uzun bo­ru­lu sü­mük­lə­rin — ba­zu, bud və qa­mış sü­mük­lə­ri­nin açıq sı­nıq­la­rı.

Qeyd: mil, dir­sək və in­cik sü­mük­lə­ri­nin açıq sı­nıq­la­rı­nın, ba­zu, bud və qa­mış sü­mük­lə­ri­nin qa­pa­lı sı­nıq­la­rı­nın, həm­çi­nin iri oy­naq­la­rın (ba­zu, dir­sək, mil–bi­lək, bud–ça­naq, diz və ya aşıq–bal­dır) açıq və qa­pa­lı zə­də­lə­ri­nin ağır­lıq də­rə­cə­si on­la­rın hə­yat üçün təh­lü­kə tö­rət­mə­si, ya da əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin da­ya­nıq­lı iti­ril­mə­si əla­mət­lə­ri­nə əsa­sən tə­yin edi­lir.

s) ağır də­rə­cə­li şok və ya çox­lu qa­ni­tir­mə ilə, ya­xud si­dik ka­na­lı­nın zar­lı his­sə­si­nin cı­rıl­ma­sı ilə mü­şa­yi­ət edi­lən ça­naq sü­mük­lə­ri­nin sı­nıq­la­rı;

t) ağır də­rə­cə­li şo­ka və ya kol­laps tö­rət­miş çox­lu qa­ni­tir­mə­yə, kli­nik nə­zə­rə çar­pan piy və ya qaz em­bo­li­ya­la­rı­na, kəs­kin böy­rək çatış­maz­lı­ğı əla­mət­lə­ri ilə mü­şa­yi­ət olu­nan trav­ma­tik tok­si­ko­za sə­bəb olan zə­də­lər;

u) iri qan da­mar­la­rı­nın zə­də­lən­mə­lə­ri: aor­ta­nın, yu­xu (ümu­mi, xa­ri­ci və da­xi­li), kör­pü­cü­kal­tı, qol­tu­qal­tı, ba­zu, qıl­ça, bud, di­zal­tı ar­te­ri­ya­la­rın və on­la­rı mü­şa­yi­ət edən ve­na­la­rın zə­də­lən­mə­lə­ri.

Qeyd: di­gər pe­ri­fe­rik da­mar­la­rın (ba­şın, üzün, boy­nun, sa­i­din, əlin, bal­dı­rın, ayaq pən­cə­si­nin) zə­də­lən­mə­lə­ri hər bir ha­di­sə­də hə­yat üçün konk­ret təh­lü­kə tö­rət­mə­sin­dən ası­lı ola­raq qiy­mət­lən­di­ri­lir. Mə­sə­lən, çox­lu qanitir­mə, ob­yek­tiv təs­diq olun­muş ağır də­rə­cə­li şok.

f) bə­dən sət­hi­nin 15 fa­iz­dən çox sa­hə­si­ni əha­tə edən III-IV də­rə­cə­li ter­mi­ki ya­nı­ğı; bə­dən sət­hi­nin 20 fa­iz­dən çox sa­hə­si­ni əha­tə edən III də­rə­cə­li ya­nı­ğı; bə­dən sət­hi­nin 30 fa­iz­dən çox sa­hə­si­ni əha­tə edən II də­rə­cə­li ya­nı­ğı; elə­cə də az sa­həsi­ni əha­tə edən, la­kin ağır də­rə­cə­li şok tö­rə­dən ya­nıq­lar; səs ya­rı­ğı­nın öde­mi və da­ral­ma­sı əla­mət­lə­ri ilə mü­şa­yi­ət olu­nan tə­nəf­füs yol­la­rı­nın ter­mi­ki ya­nıq­la­rı;

x) yer­li tə­sir­dən baş­qa hə­yat üçün təh­lü­kə­li olan ümu­mi tok­si­ki tə­sir gös­tə­rən kim­yə­vi bir­ləş­mə­lə­rin — qa­tı tur­şu­la­rın, aşın­dı­rı­cı qə­lə­vi­lə­rin, müx­tə­lif yan­dı­rı­cı mad­də­lə­rin tö­rət­dik­lə­ri ya­nıq­lar;

ç) hə­yat üçün təh­lü­kə­li əla­mət­lər komp­lek­si (be­yin qan döv­ra­nı­nın po­zul­ma­sı, hu­şun it­mə­si, am­ne­zi­ya və s.) ilə ay­dın nə­zə­rə çar­pan və ob­yek­tiv əla­mət­lər­lə təs­diq olu­nan bo­yun üzv­lə­ri­nin sı­xıl­ma­sı və me­xa­ni­ki as­fik­si­ya­nın di­gər növ­lə­ri.

Həyat üçün təhlükəli olan
xəstəlik və ya patoloji vəziyyətlər

Həyat üçün təhlükəli olan xəstəlik və ya patoloji vəziyyətlər müxtəlif xarici mühit amillərinin təsiri nəticəsində baş verir və qanunauyğun olaraq ya həyat üçün təhlükə törədən halla ağırlaşırlar, ya da özləri bilavasitə insan həyatı üçün təhlükə törədirlər.

Həyat üçün təhlükəli olan vəziyyətlərə aşağıdakılar aiddir:

a) müxtəlif etiologiyalı ağır dərəcəli (III-IV dərəcələr) şok;

b) müxtəlif etiologiyalı koma;

v) massiv (çoxlu) qanitirmə;

q) kəskin ürək və ya damar çatışmazlığı;

d) kəskin böyrək və ya qara ciyər çatışmazlığı;

ğ) ağır dərəcəli kəskin tənəffüs çatışmazlığı;

e) irinli-septik vəziyyət;

j) daxili üzvlərin infarktı, ətrafların qanqrenası, baş beyin damarlarının emboliyası (hava və piy), tromboemboliya ilə nəticələnən nahiyəvi və üzv qan dövranı pozğunluqları;

z) həyat üçün təhlükəli olan vəziyyətlərin müştərəkliyi.

Həyat üçün təhlükəli olmayan, lakin
nəticəsinə görə ağır zərər vurma

Görmənin, eşit­mə­nin, nitq qa­bi­liy­yə­ti­nin və ya hər han­sı bir üzvün və yaxud həmin üzvün funk­si­ya­sı­nın iti­ril­mə­si.

8. Gör­mə­nin iti­ril­mə­si de­dik­də, hər iki göz­də tam da­ya­nıq­lı (da­i­mi) kor­luq və ya­xud 2 metr və on­dan az mə­sa­fə­də bar­maq­la­rın sa­yı­la bil­mə­mə­si­nə qə­dər gör­mə­nin it­mə­si və­ziy­yə­ti nə­zər­də tu­tu­lur (gör­mə iti­li­yi 0,04 və da­ha az).

Bir göz­də gör­mə­nin tam it­mə­si əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin üç­də bi­rin­dən çox his­sə­si­nin da­ya­nıq­lı itir­ilmə­si­nə sə­bəb olur və bu əla­mə­tə gö­rə də ağır zərər vurmaya aid edi­lir.

Qeyd: kor gö­zün çı­xa­rıl­ma­sı­na sə­bəb olan zə­də­lən­mə­si sağ­lam­lı­ğın po­zul­ma müd­də­ti­nə gö­rə qiy­mət­lən­di­ril­mə­li­dir.

Gör­mə qa­bi­liy­yə­ti, əv­vəl­dən zə­if­lə­miş (1,0-dan aşa­ğı) göz­lər­də gör­mə­nin iti­ril­mə­si ba­rə­də olan fa­iz cəd­və­li­nə gö­rə tə­yin edi­lir.

9. Eşit­mə­nin it­mə­si de­dik­də, tam kar­lıq və ya­xud zə­rər­çəkənin da­nı­şıq nit­qi­ni qu­laq sey­va­nın­dan 3-5 sm mə­sa­fə­də eşit­mə­mə­si ki­mi ge­ri dön­məz və­ziy­yət ba­şa dü­şü­lür.

Qeyd: bir qu­laq­da eşit­mə­nin it­mə­si ümu­mi əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin üç­də bi­rin­dən az his­sə­si­nin iti­ril­mə­si­nə sə­bəb olur və bu əla­mə­tə gö­rə də az ağır zə­rər vur­ma­ya aid edi­lir.

10. Hər hansı bir üzvün və yaxud onun funksiyasının itirilməsi de­dik­də aşağıdakılar başa düşülür:

a) di­li (nitqi) iti­rmək, ­yəni öz fik­ri­ni ət­raf­da­kı­la­ra ba­şa dü­şü­lən, ay­dın səs­lər­lə çat­dır­mağı bacarmamaq;

b) qol və ya qı­çın iti­ril­mə­si, yəni on­la­rın göv­də­dən ay­rıl­ma­sı və ya funk­si­ya­la­rı­nın iti­ril­mə­si (if­lic və ya­xud on­la­rın fə­a­liy­yə­tləri­ni tam po­zan di­gər və­ziy­yət).

Qeyd: qı­çın və qo­lun ana­to­mik iti­ril­mə­si­ dedikdə, qı­çın və ya qo­lun ta­ma­mi­lə göv­də­dən ay­rıl­ma­sı və ya dir­sək və diz oy­naq­la­rı sə­viy­yə­sin­dən aşa­ğı ol­ma­maq­la am­pu­ta­si­ya­ları ki­mi ba­şa düşülməlidir. Bü­tün baş­qa hal­la­r isə ət­ra­fın his­sə­vi iti­ril­mə­si ki­mi başa düşülməli və ümu­mi əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin da­ya­nıq­lı iti­ril­mə­si əla­mə­ti­nə gö­rə qiy­mət­lən­di­ril­mə­li­dir.

v) nə­sil tö­rət­mə qa­bi­liy­yə­ti­nin iti­ril­mə­si cin­si əla­qə­də ol­ma, ma­ya­lan­dır­ma, döl­lən­mə və uşaq­doğ­ma qa­bi­liy­yə­ti­nin it­mə­si de­mək­dir.

Psixi pozuntu (ruhi xəstəlik)

11. Ru­hi xəs­tə­li­yin di­aq­nos­ti­ka­sı və onun alın­mış xə­sa­rət ilə əla­qə­si psi­xi­at­ri­k eks­per­ti­za tə­rə­fin­dən müəyyən edilir.

Ru­hi xəs­tə­lik­lər­lə nə­ti­cə­lən­miş bə­dən xə­sa­rət­lə­ri­nin sağ­lam­lı­ğa zə­rər vur­ma də­rə­cə­si məh­kə­mə-tibb eks­per­ti­nin iş­ti­ra­kı ilə apa­rı­lır.

Əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin üç­də bir his­sə­sin­dən az ol­ma­maq­la dayanıqlı
iti­ril­mə­si­ ilə əlaqədar olan sağlamlığa ağır zərər vurma

Ümu­mi əmək qa­bi­liy­yə­ti de­dik­də, in­sa­nın özü­nə qul­luq edə bil­mə­si və ix­ti­sas tə­ləb et­mə­yən əmək qa­bi­liy­yə­ti nə­zər­də tu­tu­lur.

Əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin da­ya­nıq­lı iti­ril­mə­si, iti­ril­miş funk­si­ya­nın öm­rün so­nu­na qə­dər bər­pa olu­na bil­mə­mə­si, ya­xud uzun müd­dət keç­dik­dən son­ra qis­mən bər­pa olun­ma­sı de­mək­dir.

Əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin da­ya­nıq­lı fak­tı­nı an­caq xə­sa­rət, pa­to­lo­ji və­ziy­yət və xəs­tə­li­yin ay­dın ol­muş nə­ti­cə­sin­dən son­ra tə­yin et­mək müm­kün­dür. Məh­kə­mə-tib­bi nöq­te­yi-nə­zə­rin­dən ümu­mi əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin da­ya­nıq­lı iti­ril­mə­si səhhətin 120 gün­dən ar­tıq müd­dət­də po­zul­ma­sı de­mək­dir. Be­lə ha­di­sə­lər­də xa­ri­ci mü­hit amilləri tə­si­rin­dən tö­rən­miş xə­sa­rət və xəs­tə­lik­lər nə­ti­cə­sin­də zə­rər­çək­miş 120 gün­dən ar­tıq müd­dət­də əmək qa­bi­liy­yə­ti­ni itir­miş olur və bun­dan son­ra da sa­ğal­ma­ğa doğ­ru hər han­sı bir irə­li­lə­yiş hiss edil­mir.

12. Zə­də­lən­mə­lər­də ümu­mi əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin da­ya­nıq­lı iti­ril­mə həc­mi xə­sa­rət­lə­rin nə­ti­cə­si ay­dın ol­duq­dan son­ra əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin iti­ril­mə­si­nin fa­iz cəd­və­li ilə ob­yek­tiv əla­mət­lə­rə əsa­sən tə­yin edi­lir.

Qeyd: a) uşaq­lar­da əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin iti­ril­mə­si hazırkı «Qay­da­lar»da mü­əy­yən edil­miş ümu­mi müddəalara əsa­sən tə­yin edi­lir;

b) əlil­lər­də al­dı­ğı xə­sa­rət ilə əla­qə­dar əmək qa­bi­liy­yə­ti­nin da­ya­nıq­lı iti­ril­mə­si, əlil­lik­dən və onun qru­pun­dan ası­lı ol­ma­ya­raq sağ­lam şəxs­lər­də ol­du­ğu ki­mi tə­yin edi­lir.

Hamiləliyin pozulması

13. Müd­də­tin­dən ası­lı ol­ma­ya­raq ha­mi­lə­li­yin po­zul­ma­sı or­qa­niz­min fər­di xü­su­siy­yət­lə­rin­dən ası­lı de­yil­sə, xə­sa­rət­lə bir­ba­şa sə­bəb­li əla­qə­si var­dır­sa ağır zərər vurmaya aid edi­lir. Be­lə ha­di­sə­lər­də məh­kə­mə-tib­bi eks­per­ti­za ma­ma-gi­ne­ko­loq­la bir­gə apa­rı­lır.

Narkomanlıq və ya toksikomanlıqla xəstələnmə

Nar­ko­man­lıq­la, tok­si­ko­man­lıq­la xəs­tə­lən­mə ilə nəticələnmiş sağ­lam­lı­ğa zərər vu­rmanın dərəcəsinin qiymətləndirilməsi uyğun olaraq məhkəmə-narkoloji, məhkəmə-toksikoloji ekspertizaların aparılmasından sonra məhkəmə-tibb eksperti tərəfindən narkoloqun, toksikoloqun iştirakı ilə icra edilir.

Si­fə­tin ­si­lin­məz də­rə­cə­də ey­bə­cər­ləş­di­ril­mə­si

14. Məhkəmə-tibb eksperti xəsarəti si­fə­tin ey­bə­cər­ləş­di­ril­mə­si kimi qiymətləndirə bilməz. Belə ki, bu, tibbi məfhum deyildir. Ekspert adi əlamətlərə əsasən bədən xəsarətinin ancaq xarakterini və sağlamlığa zərər vurmanın dərəcəsini, eləcə də silinməz olub-olmamasını təyin edir.

Si­fə­tdə xə­sa­rət izlərinin silinməz olması de­dik­də, si­fət­də, elə­cə də qu­laq sey­van­la­rın­da elə pa­to­lo­ji də­yi­şik­lik­lər (ko­bud ça­pıq­lar, bur­nun və qu­la­ğın his­sə­vi, elə­cə də tam am­pu­ta­si­ya­la­rı, de­for­ma­si­ya, mi­mi­ka və çey­nə­mə poz­ğun­luq­la­rı, kəs­kin nə­zə­rə çar­pan asim­met­ri­ya və s.) ba­şa dü­şü­lür ki, on­lar vaxt keç­dik­cə bər­pa olun­mur, ge­ri dön­məz­dir­lər və on­la­rı ara­dan qal­dır­maq üçün cər­ra­hi mü­da­xi­lə (kos­me­tik əmə­liy­yat­lar) la­zım­dır. Vaxt keç­dik­cə öz ge­diş­lə­ri bo­yu və elə­cə də qey­ri-cər­ra­hi va­si­tə­lər­lə əhə­miy­yət­li də­rə­cə­də bər­pa olu­nan, çə­ki­lib ge­dən xə­sa­rət­lər isə si­fə­tin si­li­nən xə­sa­rət­lə­ri ki­mi ba­şa dü­şül­mə­li­dir.